In veel organisaties heerst nog steeds een cultuur van dwang, controle en prestatiedruk. Denk aan plichtsbesef, hiërarchie, deadlines, targets, regels — en de conflicten, stress of burn-outs die daar vaak uit voortkomen. We zijn het zó gewoon geworden dat we nauwelijks nog doorhebben hoe “gewelddadig” onze manier van organiseren soms is.
Maar het kan ook anders. Geweldloos organiseren is geen utopie. Het is een noodzaak als we duurzame organisaties willen bouwen waarin mensen zich veilig, verbonden en geïnspireerd voelen.
Wat bedoelen we met “geweld” in organisaties?
Geweld in organisaties hoeft niet fysiek of zichtbaar te zijn. Het zit in het overrulen van beslissingen, het negeren van signalen, het doordrukken van verandering zonder dialoog. Denk bijvoorbeeld aan hoe het Europese eID-project erdoor werd geduwd zonder parlementaire inspraak: een top-down beslissing die het vertrouwen ondergraaft.
Dit soort besluitvorming sluit mensen buiten en versterkt vervreemding. Steeds meer mensen voelen zich hierdoor niet meer thuis in organisaties die zo functioneren — en keren zich ervan af.
We zijn ver afgedwaald van natuurlijk organiseren
Inheemse volkeren tonen dat het ook anders kan. Zij leven nog steeds in verbondenheid met hun omgeving en organiseren zich op een natuurlijke, ritmische manier. Ze bewaren die kennis via ‘wisdomkeepers’ — wijze mensen die over generaties heen doorgeven hoe samenleven en samenwerken in balans kan blijven.
Volgens deze traditie leven we nu in een tijd van bewustzijnsverruiming: een fase waarin steeds meer mensen zich bewust worden van hun gedrag, de impact ervan op anderen én op de natuur. Ze willen zinvol werk doen, bijdragen aan iets groters, en dat op een plek waar ze zich goed voelen. Ze verlaten gewelddadige organisaties omdat die niet meer stroken met hun waarden.
“War on talent” toont hoe gewelddadig we nog denken
De manier waarop organisaties vandaag talent proberen binnen te halen — de zogenaamde "war on talent" — is veelzeggend. Talent is geen trofee die je moet veroveren. Talenten ontwikkelen zich alleen in een omgeving waar veiligheid, ruimte en vertrouwen centraal staan.
Wil je echt inzetten op talentontwikkeling? Dan moet je organisatie evolueren naar een plek waar mensen zichzelf mogen zijn, waar leren geen eindpunt heeft en waar fouten maken geen bedreiging is, maar een kans tot groei.
Productiviteit is dan niet het doel, maar het gevolg van talentontwikkeling.
Leiderschap en rangorde: een onzichtbare vorm van geweld
Zolang leiders boven anderen staan en eindverantwoordelijk zijn voor resultaten, blijft er altijd een vorm van druk of ongelijkheid bestaan. Hoe mooi de leiderschapsstijl ook verpakt is, de machtsasymmetrie zorgt voor spanningen.
Geweldloos organiseren vraagt een radicale herziening van hoe we naar leiderschap kijken. Het vraagt om gedeeld leiderschap: wie de expertise heeft, neemt het voortouw — anderen ondersteunen.
Doen waarvoor je bedoeld bent
De sleutel tot geweldloos organiseren? Werken vanuit je innerlijke kompas. Wanneer mensen werk doen dat past bij wie ze zijn, vermindert de interne strijd. Dat vertaalt zich ook naar minder conflict in relaties en organisaties.
We bouwen dan samen aan een wereld waarin het goed voelen centraal staat. En zoals iemand ooit zei: "Niemand heeft een probleem met zich goed voelen."
Ingrediënten voor geweldloos organiseren
Wat is er nodig om geweldloos organiseren mogelijk te maken? Hier zijn de fundamenten:
- Organiseren op basis van co-creatie
- Zingeving en talentontwikkeling als uitgangspunt
- Gedeelde verantwoordelijkheid en leiderschap
- Psychologische veiligheid en emotionele volwassenheid
- Inlevingsvermogen en het vermogen tot perspectiefwisseling
- Dialoog, reflectie en het loslaten van absolute waarheden
- Focus op verbinding in plaats van controle
- Denken in spiralen in plaats van rechte lijnen
- Vertrouwen in proces i.p.v. fixatie op resultaat
Dit is geen volledige lijst, maar wel een richting. En steeds meer mensen, teams en organisaties zijn al aan het experimenteren met deze vorm van werken. Zij tonen dat het wél kan. Dat geweldloos organiseren niet zweverig is, maar juist de basis vormt van een toekomstbestendige en menswaardige manier van samenwerken.
Het tijdperk van “druk, prestatie en controle” loopt op zijn laatste benen. Wie durft kiezen voor verbondenheid, gedeelde groei en innerlijke congruentie, bouwt niet alleen betere organisaties — maar ook een betere wereld.
