De Griekse filosoof Socrates stond erom bekend dat hij zijn gesprekspartners tot op het bot bevroeg op hun overtuigingen en ideeën. Om vervolgens met vragen hun gesprekspartners zelf in te laten zien dat hun stellingen eigenlijk onhoudbaar waren. Waardoor er ruimte ontstond om nieuwe ideeën te onderzoeken. En vandaaruit te groeien naar inzicht. Inzicht verwerven door zelfonderzoek stond bij Socrates centraal.
Socrates begaf zich op de straten en pleinen van Athene waar hij gesprekken voerde met leerlingen en voorbijgangers over filosofische onderwerpen. Socrates had veel bewonderaars, maar niet iedereen was gecharmeerd van zijn doortastende en soms opdringerige manier van vragen stellen. Hierdoor kreeg hij de bijnaam ‘de horzel van Athene.
Hij daagde met deze gesprekstechniek ook graag de machthebbers van het oude Athene uit. Het resultaat was dat hij hiermee veel van hun overtuigingen omver haalde.
Door steeds weer nieuwe vragen te stellen, ontdekken de gesprekspartners immers dat zij eigenlijk niets weten. Socrates was dan ook bekend om zijn uitspraak
“Ik weet alleen dat ik niets weet”.
De socratische methode
Is kortgezegd het afvuren van een onuitputtelijke batterij vragen waarmee de stelling van een de gesprekspartner wordt ondergraven door gebruik te maken van diens eigen woorden en aannames. De methode bestaat uit 2 onderdelen.
Als eerste laat Socrates zijn gesprekspartner een begrip definiëren definiëren wat bijvoorbeeld ‘moed’ is. Die zegt dan bijvoorbeeld: Moed is weerstand bieden zonder te vluchten. Socrates bekritiseert deze definitie vervolgens, door te stellen dat het soms slimmer is om te vluchten, zonder dat dat afbreuk doet aan iemands moed. Uiteindelijk komt zijn gesprekspartner dan in een patstelling. Er rest dan niets anders dan toe te geven dat hij slechts denkt iets te weten, maar dat hij deze opvattingen eigenlijk niet kan onderbouwen.
Het doel van de dialogen was echter niet om te bewijzen dat zijn gesprekspartners niets wisten. Hij wilde de mensen vooral kritisch leren denken en geloofde dat men door het opdoen van (zelf)kennis een deugdzaam mens zou kunnen worden. De gesprekken gaan dan ook over allerlei deugden, zoals vroomheid, dapperheid en rechtvaardigheid. Socrates was daarmee de eerste filosoof die de menselijke aangelegenheden tot onderwerp van het denken maakte. Vanwege zijn ongekende wijsheid en indrukwekkende persoonlijkheid kreeg hij veel aanhang tijdens zijn leven en in de eeuwen na zijn dood. Hierdoor wordt hij door velen gezien als de vader van de filosofie[i]. Maar het maakte hem bij anderen veel minder populair Socratisch werd in 399 V.C. veroordeeld en stierf door de gifbeker.
Wat is Socratisch coachen?
De meeste coachees bevinden zich in het begin van een begeleiding op een punt en ze willen onderzoeken of ze naar een ander, meer gewenst punt kunnen evolueren.
Een typisch Socratisch gesprek werkt iets anders. Het gaat niet zozeer om ergens te komen. Het gaat om ergens zijn, te onderzoeken wat je daar vindt, en of dat is wat je werkelijk nodig hebt. Je onderzoekt eerst waarom je staat waar je staat. En vindt in jezelf de kennis, overtuiging en uiteindelijk als resultaat dat je best op het punt mag blijven of je komt erachter dat de tijd voor verandering is aangebroken.
Heel zelden staat een Socratisch gesprek op zichzelf. Meestal is het een werkvorm die wordt ingezet als onderdeel van het coachen. Als je door een Socratisch gesprek je overtuigingen en visie hebt getoetst of gewijzigd, kan blijken dat je je koers wilt wijzigen. Vanuit dat nieuwe startpunt kan je verder aan de slag.
Bronnen: Historiek.net, Filosofie.nl
[i] De gesprekken die Socrates voerde, worden op een indrukwekkende manier weergegeven in de dialogen van Plato en Xenophon, beiden leerlingen van Socrates. Plato (ca. 427-347 v.Chr.) publiceerde een dertigtal boeken waarin hij Socrates gesprekken laat voeren met karakters die in Athene algemeen bekend waren. Tijdens deze gesprekken stelt Socrates de vragen en laat hij zijn gesprekspartners de antwoorden formuleren.
